Vertalen in cijfers

Vertalen in cijfers

Met circa 260 miljoen sprekers is het Portugees een van de grootste talen ter wereld en wordt het op bijna elk continent gesproken. Toch is het aantal vertalingen uit het Portugees in het Nederlands relatief laag. Voor mijn scriptie ‘Salazar, de pannenlikker’, die ik voor de onderzoeksmaster Literair Vertalen aan de Universiteit Utrecht heb geschreven, heb ik o.a. onderzoek gedaan naar boekvertalingen die uit het Portugees zijn vertaald en in het Nederlandse taalgebied zijn verschenen. Ook na mijn studie zet ik dit onderzoek door.

Om de gevonden data openbaar beschikbaar te stellen en doorzoekbaar te maken, heb ik hier samen met Tiago São José een online database voor ontwikkeld: www.lusofoneliteratuur.nl. Daar vind je een overzicht van Nederlandse vertalingen van oorspronkelijk Portugeestalige, oftewel lusofone, werken uit o.a. Angola, Brazilië, Guinee-Bissau, Kaapverdië, Mozambique, Oost-Timor, Portugal en São Tomé e Principe. Dit overzicht wordt beetje bij beetje uitgebreid met in tijdschriften en bundels gepubliceerde vertalingen en zal de komende tijd steeds verder worden aangevuld.

Wist je dat…

Er in totaal 458 boekvertalingen uit het Portugees in het Nederlands zijn verschenen*? De oudste vertaling dateert uit 1595, de meest recente uit 2020. Veruit de meeste titels komen uit Brazilië (218) en Portugal (194). Slechts een zeer klein percentage van alle uit het Portugees in het Nederlands vertaalde boeken komt uit andere Portugeessprekende landen zoals bijvoorbeeld Mozambique (17), Angola (15) en Kaapverdië (4). Met name de laatste jaren is te zien dat er meer oorspronkelijk Braziliaanse werken worden vertaald en uitgegeven dan ooit tevoren.

Twee decennia in vergelijking

Tien jaar geleden kwam meer dan de helft van oorspronkelijk Portugeestalige werken in Nederlandse vertaling uit Portugal, maar langzaamaan is een verschuiving te zien. Toch wil die toename niet zeggen dat ook het totale aantal vertalingen uit het Portugees toeneemt. Sterker nog, het neemt licht af. Tussen 2001-2010 werden 106 boeken uit het Portugees in het Nederlands vertaald, tussen 2011-2020 waren dat er nog maar 99. Wat nog altijd bijzonder blijft, is dat maar een fractie oorspronkelijk uit andere landen komt, zoals Angola en Mozambique, en ook dat aantal loopt terug. Tussen 2001 en 2010 werden bijvoorbeeld 8 Angolese titels vertaald, het afgelopen decennium waren dat er nog maar 3.

Gemiddeld lijkt het aantal gepubliceerde boekvertalingen uit het Nederlands in het Portugees toch redelijk stabiel. Sinds deze eeuw verschijnen er jaarlijks gemiddeld 10 vertaling in deze vertaalrichting.

Genres

Het overgrote merendeel betreft fictie, bijna 70%, naast poëzie (11%), non-fictie (12%), kinder- en jeugdliteratuur (8%) en een enkel theaterstuk.

Auteurs

Fernando Pessoa is de meest vertaalde Portugeestalige auteur in het Nederlands. In 2020 verschenen zelfs twee nieuwe vertalingen van deze befaamde auteur (van Michaël Stoker en Harrie Lemmens). In de galerij zie je een top (der)tien van meest vertaalde auteurs. Opvallend is dat er maar één vrouw tussen staat. Twee jaar geleden was dat er niet één! De herontdekking van Lispector, mede dankzij o.a. Benjamin Moser, heeft een groot verschil gemaakt.

Opmerkelijk is sowieso dat van alle uit het Portugees in het Nederlands vertaalde auteurs 78% man en 22% vrouw is*. Ook gekeken naar het aantal vertaalde titels liggen deze marges ver uit elkaar: maar 15% van al deze vertaalde titels werd geschreven door vrouwen. Nog opmerkelijker is echter dat vertalingen binnen het genre kinder- en jeugdliteratuur (KJL) voor het grootste deel door vrouwen is geschreven. Ruim 60% van de uit het Portugees vertaalde kinder- en jeugdtitels is geschreven door schrijfsters.

*Bij deze analyse is gekeken naar vertalingen die in boekvorm zijn uitgegeven tot en met 2020. Verdere gegevens zijn nu ook beschikbaar op www.lusofoneliteratuur.nl. Mogelijk zijn er meer vertalingen gepubliceerd die in dit onderzoek niet naar voren zijn gekomen. Voor zo ver bekend zijn er nog geen boeken van Portugeestalige non-binaire auteurs in het Nederlands vertaald, om die reden wordt hier enkel over mannelijke en vrouwelijke schrijvers gesproken. Bloemlezingen en vergelijkbare bundels van verschillende auteurs zijn niet in elke grafiek of berekening meegenomen. Deze pagina is voor het laatst bijgewerkt in januari 2023.Aan deze gegevens kunnen geen rechten worden verleend. Neem voor meer informatie of over het gebruik van deze data contact op.